«شعرخوانی: زاغ و کبک» و معنی شعر:

شعرخوانی

زاغ و کبک

• شاعر: عبدالرحمن جامی
• قالب شعر: مثنوی
• اثر: تحفه الاسرار

زاغی از آنجا كه فراغی گزید                   رخت خود از باغ به راغی كشید

قلمرو فکری:

زاغی از آنجا که به دنبال آسایش و آسودگی بود، از باغ به دامنۀ سبز کوه (صحرا) کوچ کرد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله سه جزئی با مفعول است

فراغ و رخت ß   نقش مفعول

باغ و راغ ß   نقش متمّم

قلمرو ادبی:

گزید و کشید ß   قافیه

زاغ و باغ و راغ ß   جناس ناقص اختلافی

راغ و فراغ ß   جناس ناقص افزایشی

واج آرایی مصوّت بلند «ا»

رخت کشیدن ß   کنایه از راهی شدن، سفر کردن

رخت داشتنِ زاغ ß   تشخیص و استعاره

مفهوم بیت:

مهاجرت

تغییر مکان برای آسایش بیشتر

دید یكی عرصه به دامان كوه                 عرضه ده مخزن پنهان كوه

قلمرو فکری:

در دامنۀ کوه، دشتی پُر از سبزه و گُل دید که زیبایی های پنهان کوه را به نمایش می گذاشت.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

زندگانی ß   نقش مفعول

قلمرو ادبی:

دامان و پنهان ß   قافیه (کوه ß   ردیف)

عرصه و عرضه ß   جناس ناقص اختلافی

دامان کوه ß   اضافۀ استعاری و تشخیص

واج آرایی مصوّت کوتاه «ــِـ» (کسره)

مفهوم بیت:

توصیف زیبایی های دامنۀ سبز کوه

انعکاس درون در بیرون

نادره كبكی به جمال تمام                      شاهد آن روضه فیروزه فام

قلمرو فکری:

کبک بسیار زیبا و کمیابی در آن باغ فیروزه ای بود

قلمرو زبانی:

بیت ß   1 جمله

مصراع دوم ß   مسند

فعل «بود» به قرینۀ معنوی حذف شده است

شاهد روضه ß   ترکیب اضافی

آن روضۀ فیروزه فام ß   دو ترکیب وصفی

قلمرو ادبی:

تمام و فام ß   قافیه

شاهد ß   ایهام:

• 1- زیبا رو
• 2- مشاهده کننده

جمال و شاهد ß   مراعات نظیر (تناسب)

مفهوم بیت:

توصیف تناسب و زیبایی های کبک

هم حركاتش متناسب به هم                 هم خُطواتش مُتقارِب به هم

قلمرو فکری:

حرکات کبک هماهنگ و دارای تناسب؛ و گام هایش نزدیک به هم و موزون بود.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

حذف فعل «بود» در پایان هر دو جمله به قرینۀ معنایی

حرکات و خطوات ß   نقش نهاد

متناسب و متقارب ß   نقش مسند

قلمرو ادبی:

متناسب و متقارب ß   قافیه (به هم ß   ردیف)

هم ß   آرایۀ تکرار

واج آرایی حرف «ت»

متقارب بودن خطوات ß   کنایه از جذاب بودن

ترصیع (مخصوص رشته انسانی)

مفهوم بیت:

جلوه گری کبک

توصیف جذابیت رفتار و حرکات کبک

زاغ چو دید آن ره و رفتار را                    وان روش و جنبش هموار را

قلمرو فکری:

زاغ وقتی آن حرکت ها و رفتار موزون و هماهنگ کبک را دید ...

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

حذف فعل «دید» به قرینه لفظی

قلمرو ادبی:

رفتار و هموار ß   قافیه (را ß   ردیف)

واج آرایی حروف «ر» و «ا»

ره و رفتار و روش و جنبش ß   مراعات نظیر (تناسب)

بازكشید از روش خویش پای                 در پی او كرد به تقلید جای

قلمرو فکری:

از رفتار خود دست کشید و از کبک تقلید کرد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله سه جزئی با متمم است که به شیوۀ بلاغی آمده اند

قلمرو ادبی:

پای و جای ß   قافیه

باز کشیدن پا ß   کنایه از ترک کردن

در پی کسی پای جای کردن ß   کنایه از تقلید و پیروی

پای و جای ß   جناس ناهمسان

پای و پی ß   جناس ناقص افزایشی

واج آرایی حرف «ش»

پی ß   ایهام تناسب:

• 1- دنبال
• 2- ردّ پا: که با پا تناسب دارد

مفهوم بیت:

تقلید کورکورانه

بر قدم او قدمی می‌ كشید                    وز قلم او رقمی می‌ كشید

قلمرو فکری:

زاغ به دنبال گام های متناسب کبک قدم برمیداشت و سعی می کرد از حرکات او تقلید کند.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قدم ß   نقش مفعول

رقم ß   نقش مفعول

قلمرو ادبی:

قدمی و رقمی ß   قافیه (می کشید ß   ردیف)

قدم بر قدم کسی کشیدن و از قلم کسی رقم کشیدن ß   کنایه از تقلید کورکورانه

قلم و رقم ß   مراعات نظیر

واج آرایی حروف «م» و «ی»

قدم و قلم ß   جناس ناهمسان

قلم ß   مجاز از نقش و نوشتن

رقم کشیدن زاغ از قلم کبک ß   تشخیص و استعاره

بیت موازنه دارد (مخصوص رشتۀ انسانی)

مفهوم بیت:

تقلید کورکورانه

در پی اش القصّه در آن مرغزار              رفت بر این قاعده روزی سه چار

قلمرو فکری:

خلاصه اینکه زاغ در آن دشت برای مدّتی از کبک تقلید کرد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   1 جمله به شیوۀ بلاغی

القصه ß   نقش قید

قلمرو ادبی:

مرغزار و سه چار ß   قافیه

در پی کسی رفتن ß   کنایه از تقلید

سه و چهار ß   مراعات نظیر (تناسب)

مفهوم بیت:

تقلید کورکورانه

عاقبت از خامی خود سوخته                  رهرَوِی كبك نیاموخته

قلمرو فکری:

سرانجام از بی تجربگی خود، زیان دید و در آخر هم نتوانست شیوۀ راه رفتنِ کبک را بیاموزد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله

قلمرو ادبی:

سوخته و نیاموخته ß   قافیه

خامی ß   کنایه از نادان و بی تجربه بودن

سوختن از خامی ß   تناقض (پارادوکس یا متناقض نما)

خام و سوخته ß   تضاد

واج آرایی حرف «خ»

مصراع اول ß   کنایه از ضرر کردن و زیان دیدن

مفهوم بیت:

اثرات منفی تقلید کورکورانه و ضررهای آن

كرد فرامش ره و رفتار خویش                ماند غرامت زده از كار خویش

قلمرو فکری:

زاغ با این تقلید کورکورانه، رفتار و شیوۀ راه رفتن خود را نیز فراموش کرد و از این کار، بسیار پشیمان شد.

قلمرو زبانی:

بیت ß   2 جمله به شیوۀ بلاغی

قلمرو ادبی:

رفتار و کار ß   قافیه (خویش:ردیف)

ره و رفتار و کار ß   مراعات نظیر (تناسب)

واج آرایی حرف «ر»

مفهوم بیت:

اثرات منفی تقلید کورکورانه و ضررهای آن